Klimaat en monumenten

De grote regenval, de steeds heftigere stormen en de fluctuerende temperaturen. Al deze klimaatveranderingen hebben een grote invloed op onze leefomgeving. Monumenten lopen steeds meer risico te worden beschadigd door bijvoorbeeld extreme hagelbuien of omvallende bomen. Wat heeft het klimaat voor gevolgen voor het erfgoed?

Ook Monumentenbezit komt daarbij voor nieuwe uitdagingen te staan rondom klimaatveranderingen. Hoe ga je daarmee om? We delen een aantal scenario’s waar we ervaring mee hebben.

Overlast door regen

Geen van onze monumenten staat in een overstromingsgevoelig gebied. Toch hebben wij al een aantal keer last gehad van extreme regenval. “In sommige gevallen kan water natuurlijk zakken, zoals bijvoorbeeld onlangs bij de Ruïne van Brederode is gebeurd toen daar de brug onder water stond door de hevige regenval. Maar in andere gevallen moet je echt zelf actie ondernemen”, vertelt projectleider Robin Koot.

Zo was dat het geval bij Kasteel Radboud vorig jaar. Toen een aantal sluizen in Afsluitdijk niet bleken te werken en er tegelijkertijd wateroverlast door hevige regenval was, kwam er water in bepaalde ruimtes.  Samen met de brandweer is het water toen afgevoerd naar het IJsselmeer. Gelukkig was er nauwelijks schade aan het interieur.

Gebouwen aanpassen

Onze collega’s die dagelijks bezig zijn met het onderhoud van de monumenten kijken altijd naar water. Hoe wordt deze afgevoerd? Hoe ziet het dakoppervlak eruit? Bij een klein oppervlak is er vaak minder wateroverlast. Waar nodig passen we het monument aan zonder het aanzicht aan te tasten. Dat is steeds vaker nodig door de veranderende omstandigheden. “Zo hebben we bij de Grote Kerk Veere de afvoercapaciteit van de hemelwaterafvoer uitgebreid door een extra afvoer te plaatsen vanwege de toename aan regelval. Daarnaast hebben we de diameters van het schoonwaterriool vergroot, zodat er meer capaciteit is om water snel af te voeren.”

Wat we anders zijn gaan doen vanwege de toename aan regenval is dat we vaker goten en hemelwaterafvoer laten checken en schoonmaken. Dat nemen we standaard mee in het jaarlijks onderhoud voor het monument, maar moet nu vaker gedaan worden dan voorheen. Waar dat is eerst bv. één keer per jaar was, is dat nu twee keer of meer.

Groenbeheer

Niet alleen bij het onderhoud van het gebouw ben je vaker bezig met herstel van schade door weersomstandigheden, er wordt ook meer tijd besteed aan het herstel van het groen. “Stormen hebben in het verleden wel eens schade gegeven aan het groen rondom onze monumenten”, vertelt directeur-bestuurder Mark van den Bos. “We krijgen steeds vaker een melding van een omgewaaide boom nadat er een storm heeft rondgeraasd, zoals vorig jaar bij de Ruïne van Teylingen. Daar krijg je nu steeds vaker mee te maken. We maken dus meer budget vrij voor het opnieuw beplanten van het groen rondom de monumenten. In beheer en onderhoud moet je misschien nu ook eerder of vaker een interventie doen dan voorheen, zoals de bomen op meer momenten snoeien. Het gaat dus om een aanpassing in de strategie van het groenbeheer en meer alertheid.” Het aanleggen van bomen, planten of andere gewassen gebeurt niet zomaar. Dat doen we aan de hand van een groenplan. Mark: “We blijven altijd kijken naar de historische inrichting en op basis daarvan maak je een plan voor het groen.”

Bij de restauratie van Buitenplaats Trompenburgh speelt groen ook een belangrijke rol. De bestaande groenstructuur wordt aangepast, naar ontwerp van landschapsarchitecten Karres+Brands, en gereconstrueerd naar een 17^de-eeuws ontwerp. Robin: “We gaan daarvoor 345 nieuwe bomen planten. Voor het aanplanten van de nieuwe tuin kiezen we planten die goed weerstand bieden tegen hitte en weinig water vergen gedurende bepaalde perioden. Zo planten we bijvoorbeeld geen eikenbomen maar lindes, omdat die sterker zijn en het beter uithouden in een lastiger klimaat.”

Hitte problemen

Tegenover de hoeveelheid regen, staan steeds vaker langere periodes van droogte. Dat levert ook steeds vaker problemen op, vertelt Robin. “Zo’n 2 of 3 jaar geleden lag de hele gracht droog bij Kasteel Slangenburg. Toen moest ik in de avond met spoed erheen om zoveel mogelijk van de karpers te kunnen redden samen met de dierenambulance.”

Een uitdaging rondom hitte waar we voor staan, hangt ook samen met water. Als er het langere periode droog is geweest en er vervolgens in een korte tijd veel regen valt. Dan kan het water niet in de grond infiltreren. De bodem blijft drassig en door recreatie wordt het stukgelopen. In droge periodes is erosie door betreding ook een gevaar voor het groen. De natuur krijgt niet de kans om zich te herstellen als er veel mensen overheen lopen. “We hebben daarom bij de Naarden Vesting een plan gemaakt voor waar we wel mensen toelaten en waar niet. Om zo de natuur meer ruimte te geven voor herstel”, vertelt directeur-bestuurder Mark.

Door meer afwisseling in droge en natte perioden is er ook een grotere kans op grasgroei tussen de stenen, zoals dat is gebeurd bij de Burcht van Oostvoorne. Die planten zorgen voor schade aan het monument, dus moeten dan weggehaald worden.

Directe en indirecte gevolgen

“In vorige winterperiodes stond ook de kelder van Kasteel Slangenburg onder water. Ook toen hebben we moeten wegpompen”, vult directeur-bestuurder Mark van den Bos aan. “Dat zijn directe gevolgen van de klimaatverandering die we nu al merken en waar we op moeten anticiperen. Maar je hebt ook indirecte gevolgen…”

Het klinkt misschien gek, maar voor monumenten is een hoge grondwaterstand juist prettig. Dat licht Mark verder toe. “Als de houten paalfundering onder het gebouw onder water staat dan krijg je geen last van rotte palen. Zodra je paalkoppen boven water komen, komt er zuurstof bij en gaan ze rotten. Dat horen we steeds meer dat dat gebeurt in de erfgoedsector. Gelukkig hebben wij daar nog geen last van gehad!”