Vestingwerken van Naarden
Naarden behoort tot de best bewaarde vestingsteden van Europa en is bekend vanwege zijn stervorm. Sinds 2021 is de vesting, als onderdeel van de Hollandse Waterlinie, Unesco Werelderfgoed. Vesting Naarden is in het verleden continu uitgebreid en aangepast als gevolg van de vooruitgang in de wapentechnologie en de diverse belegeringen die de stad heeft ondergaan.
Location
Naarden
Year built
1675-1685, 1875-1880, 1895-1906
Client
De Nederlandse Staat
Architects
O.a. Adriaan van Dortsman en Jacobus van Lokhorst
Special feature
Unesco Werelderfgoed als onderdeel van de Hollandse Waterlinies
Owned by Monumentenbezit
Since 2016
Wheelchair accessible
No
Visitor information
De vestingwerken van Naarden zijn vrij te bezoeken. Een deel van de gebouwen is gerestaureerd en wordt verhuurd, maar je kunt wandelen of fietsen langs de oude militaire gebouwen en verdedigingswerken. Bezoek je de vesting? Start bij het bezoekerscentrum de Gele Loods
Visiting address:
Ruijsdaelplein 10, 1411 RD Naarden-Vesting
Vóór 1350 lag Naarden wat meer naar het noordoosten, aan de voormalige Zuiderzee. Tijdens de Hoekse en Kabeljauwse twisten werd de stad volledig verwoest. Graaf Willem V van Holland besloot de stad verder landinwaarts te herbouwen. Het nieuwe Naarden lag strategischer dan het oude Naarden, en was bovendien verder verwijderd van de oprukkende Zuiderzee. De graaf gaf de inwoners tegelijkertijd het recht om verdedigingswerken aan te leggen. Deze waren in eerste instantie waarschijnlijk eenvoudig in opzet.
Het nieuwe Naarden floreerde economisch. De stad had een haven en een profiteerde van een bloeiende lakenindustrie. Aan de voorspoed kwam een einde toen de Spaanse troepen in 1572 de bevolking uitmoordden en de stad in brand staken. In 1579 maakte Adriaen Anthonisz. een ontwerp om de stad te voorzien van compleet nieuwe vestingwerken.
In 1672 bleken de vestingwerken echter in slechte staat. Ze waren verouderd en verzakt. De Franse troepen van koning Lodewijk XIV konden de stad in juni 1672 moeiteloos innemen. Ruim een jaar na de Franse bezetting wist het Staatse leger onder leiding van prins Willem III de inmiddels door de Fransen versterkte vesting te heroveren.
Naarden nam een belangrijke positie in binnen de verdediging van Holland in het algemeen, en van Amsterdam in het bijzonder. Na de herovering op de Fransen werden de stad voorzien van nieuwe vestingwerken. In tegenstelling tot andere vestingen werden deze werken niet uitgevoerd in aarde, maar in steen. In de periode tussen 1675 en 1685 kreeg Naarden met zijn huidige ommuring bestaande uit zes bastions (Oud Molen, Katten, Oranje, Promers, Turfpoort en Nieuw Molen) en zes ravelijnen min of meer haar definitieve vorm.
In de eerste helft van de 18de eeuw verslapte de aandacht voor de vestingwerken. Na een relatief lange periode van vrede in West-Europa, maakte de Oostenrijkse Successieoorlog (1740-1748) duidelijk dat de verdedigingswerken op sterkte moesten blijven. In de tweede helft van de 18de eeuw experimenteerde Naarden met inundaties. Eind 18de eeuw werd een begin gemaakt met het aanleggen van versterkingen buiten de vesting.
In 1787 werd Naarden kortstondig bezet door Pruisische troepen. In 1795 volgde een 14 jaar durende bezetting door Frankrijk. De Fransen hielden, in 1813-1814, onder generaal Guétard de la Porte, 6 maanden stand tijdens een belegering van de vesting, en hadden nog wel even door kunnen gaan, maar moesten de stad overgeven aan het Nederlandse leger op orders van de nieuwe Franse regering.
Begin 19de eeuw werden de vestingwerken meermaals geïnspecteerd en werden er plannen voor verbetering gemaakt. Naarden was sinds 1815 onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. De ontwikkelingen in de wapenindustrie vanaf grofweg de tweede helft van de 19de eeuw hadden grote gevolgen voor de verdedigingswerken van Naarden. Door de introductie van geschut met getrokken loop dienden verdedigingswerken voortaan bomvrij te worden gemaakt door ze te bedekken met een metersdikke laag aarde. Aanvankelijk werden alleen nieuwe verdedigingswerken bomvrij uitgevoerd. De Frans-Duitse oorlog van 1870-1871 liet echter voor het eerst goed de vernietigende kracht van het nieuwe geschut zien. Vanaf dat moment werden alle werken bomvrij uitgevoerd.
De vele met aarde gedekte gebouwen, die nog altijd op de bastions en ravelijnen te vinden zijn, werden tijdens deze modernisering aangelegd (1873-1880). Voorbeelden daarvan zijn de grote kazernecomplexen van de bastions Oud Molen, Katten, Oranje en Promers, maar ook de kleinere gebouwen, zoals remises, wachthuizen en schuilplaatsen. Tussen 1895 en 1906 zijn op de bedekte weg betonnen schuilplaatsen gebouwd. Tegenwoordig is Naarden één van de best bewaarde vestingsteden in Europa en vooral bekend vanwege zijn unieke stervorm.
In 1926 kwam er een einde aan de rol van Naarden als vestingwerk. Vrijwel meteen begon men na te denken over stadsuitbreiding en het daarmee gepaard gaande slopen van vestingwerken. De vestingwerken werden uiteindelijk niet aan de stad overgedragen. Mede door de in 1932 opgerichte Stichting Menno van Coehoorn en het besluit van het ministerie van Oorlog om de vestingwerken niet aan de stad Naarden over te dragen, bleven ze behouden. In 1961 werd het materiaalbeheer grotendeels gedaan door de Rijksgebouwendienst.
Sinds 2016 zijn de vestingwerken in handen van Monumentenbezit. We voerden gelijk hoognodige restauratie werkzaamheden uit. Van 2016 tot 2018 werd bijvoorbeeld de brugwachterswoning uit 1898 gerestaureerd. Ook werd, in 2017, de voormalige officierskantine op het Promersplein gerestaureerd en herbestemd tot cultureel centrum met kleinschalige ondersteunende horeca.
In 2018 deed Monumentenbezit in samenwerking met Josefien & Co onderzoek naar de oorspronkelijke kleur van de buitendeuren en luiken. In datzelfde jaar werden de wachthuizen P’ en Q’ op ravelijn 6 herbestemd. Een grootschalig project was ook de renovatie van de Gele Loods in 2021. De loods werd gerenoveerd, verduurzaamd en herbestemd tot bezoekerscentrum.
Vorig jaar, in 2023m hebben we een reconstructie van een verdwenen ornament bovenop de Utrechtse Poort geproduceerd. En in datzelfde jaar startten we met de herbestemming van Gebouw G, onderdeel van Bastion Oranje. Naast deze werkzaamheden, houdt Monumentenbezit zich het hele jaar door bezig met groenbeheer en het onderhoud aan alle vestingwerken.