Oostkerk
Deze statige, achtkantige koepelkerk is de eerste kerk in Middelburg die speciaal voor de protestantse eredienst gebouwd is. De kerk is in barokke stijl gebouwd en heeft uitbundige versieringen en prachtige details. Al 450 jaar is de kerk nagenoeg intact gebleven. Inmiddels is de Oostkerk niet meer in gebruik als kerk, maar worden er diverse culturele activiteiten georganiseerd, waaronder muziekvoorstellingen. De goede akoestiek in de ronde koepel maakt dat extra bijzonder.
Plaats
Middelburg
Bouwjaar
1648-1667
Bouwstijl
Hollands Classicisme
Architecten
Bartholomeus Drijfhout en Arent van ’s-Gravesande
Opdrachtgever
Stadsbestuur
Bijzonderheden
Top 100 monument en eerste protestantse kerk in Nederland
Rolstoeltoegankelijk
Nee
In handen van Monumentenbezit
Sinds 2018
Bezoekersinformatie
Stichting de Oostkerk organiseert culturele en sociale programma's door middel van tentoonstellingen, debatten en muziekuitvoeringen. Ze organiseren er ook rondleidingen en het is mogelijk de kerk te huren voor evenementen.
Bezoekadres:
Oostkerkplein 1, 4331 TL Middelburg
Na de reformatie werden voormalige katholieke kerkgebouwen door de protestanten in gebruik genomen. De bevolking van Middelburg groeide echter zo snel, dat de kerkenraad van de toenmalige Nederduits Gereformeerde Kerk (later Hervormde Kerk) het stadsbestuur in 1644 verzocht om het aantal kerken in de stad uit te breiden. De Oostkerk zou de eerste kerk in Middelburg worden die speciaal voor de protestantse eredienst werd gebouwd.
Eind 16de eeuw was vanwege de bevolkingsgroei een nieuwe woonwijk gebouwd. In deze nieuwe woonwijk kwam de nieuwe kerk. Wel moesten er, om een vierkant plein te creëren, een aantal huizen worden afgebroken, die speciaal voor dat doel werden opgekocht door het stadsbestuur. De bouw van de kerk was sowieso een kostbaar project. Het stadsbestuur had zich flink in de schulden gestoken en besloot enkele belastingen te verdubbelen, waaronder de belasting op bier en wijn.
Het eerste ontwerp voor de Oostkerk uit 1646-1647 is vervaardigd door de Haagse architect Bartholomeus Fransz. Drijfhout. Het Middelburgse stadsbestuur had hem de opdracht gegeven de recent gebouwde Lutherse zaalkerk in Amsterdam en de Nieuwe Kerk in Maassluis, een kruiskerk, te bestuderen. Drijfhout had echter een koepelkerk voor ogen. Op 26 maart 1647 werd zijn ontwerp goedgekeurd en op 15 september 1648 werd de eerste steen gelegd. Niet lang daarna, in 1649, overleed Drijfhout. De bouw kwam stil te liggen.
Vanwege het overlijden van stadsmetselaar Pieter Tessink in 1652 en het uitbreken van de Eerste Engelse oorlog in datzelfde jaar, kreeg de economie een zware klap. De bouw van de Oostkerk kon pas in 1655 hervat worden, toen architect en later stadstimmerman Arent van ’s-Gravezande werd aangesteld als opzichter. Van ’s-Gravezande paste het ontwerp van Drijfhout op één punt aan: er kwam in plaats van een klokkentoren een open lantaarn. Vier jaar later kwam het werk echter weer stil te liggen, toen bleek dat de maten van het steenhouwwerk niet klopten. Stadsmetselaar De Cocq werd hierop ontslagen. De bekende architect Pieter Post en de broer van Arent van ’s-Gravezande, Pieter Arentsz. Noorwits, stelden een rapport op waarin stond op welke manier de kerk toch nog voltooid kon worden. Onder supervisie van stadstimmerman Louis Jolijt, die Van ’s-Gravezande na diens dood in 1662 was opgevolgd als stadstimmerman, werd de bouw afgerond. Op 6 juli 1667 werd de eerste dienst gehouden.
De 17de-eeuwse Oostkerk valt op vanwege zijn geornamenteerde toegangsportaal met beeldhouwwerk. Dit lijkt tegenstrijdig, omdat bij protestantse kerkbouw vaak wordt gedacht aan sobere architectuur. Ondanks de afwezigheid van pracht en praal en heiligenbeelden, hebben de architecten van de Oostkerk echter een rijkelijk architectonisch bouwwerk neergezet, volgens de principes van het Hollands classicisme. Deze bouwstijl was gebaseerd op de klassieke architectuur en werd sterk beïnvloed door de publicaties van Italiaanse architecten als Andrea Palladio (1508-1580). In deze stijl stond een streng mathematisch model centraal, waarmee de decoraties, zoals pilasters, frontons (bekroningen), festoenen (gebeeldhouwde slingers met fruit, bladeren en/of bloemen) en beeldhouwwerk in overeenstemming moesten zijn.
Het symbolische beeldhouwwerk, van voornamelijk het leven en de dood, is vooral terug te vinden in het exterieur van de Oostkerk. Zo bevinden zich in het fronton van het toegangsportaal een gebeeldhouwde zeemeerman en zeemeermin die het wapen van Middelburg vasthouden. Ze zijn het symbool van een maritieme stad. Hierboven bevindt zich een adelaar met gespreide vleugels. De vogel representeert de opgang naar de hemel. In het kleinere segmentvormige fronton ligt een gebeeldhouwd geraamte. Deze staat symbool voor de vergankelijkheid. Direct hierboven wordt het leven gesymboliseerd door engelen met festoenen van vruchten en bloemen.