Gedenkmonument Graaf Adolf
Dit gedenkmonument in Heiligerlee is opgericht ter nagedachtenis van de gesneuvelde graaf Adolf van Nassau (1540-1568). De graaf kwam om het leven tijdens de Slag bij Heiligerlee. De Slag bij Heiligerlee wordt gezien als het eerste militaire succes van de Tachtigjarige Oorlog.
Plaats
Heiligerlee
Bouwjaar
1873
Ontwerpers
J.H. Egenberger en P. Schenkenberg van Mierop
Beeldhouwer
J. Geefs
Bouwstijl
Classicisme
Bijzonderheid
De populier uit 1873 werd in 2023 genomineerd voor Boom van het Jaar!
In handen van Monumenbezit
Sinds 2016
Rolstoeltoegankelijk
Ja
Bezoekersinformatie
Je kunt het monument van graaf Adolf van Nassau vrij toegankelijk bezoeken.
Bezoekadres:
Provincialeweg, 9677 PA Heiligerlee
De Nederlandse Opstand (1568-1648), ofwel de Tachtigjarige Oorlog, is een roemrijke periode uit onze vaderlandse geschiedenis. In ons collectieve geheugen staan de Slag bij Nieuwpoort, de moord op Willem van Oranje en het Plakkaat van Verlatinghe gegrift. Minder bekend is de Slag bij Heiligerlee. Bij deze veldslag sneuvelde graaf Adolf van Nassau, de jongere broer van Willem van Oranje (1533-1584). Van Nassau werd in 1540 geboren op slot Dillenburg, dat eigendom was van zijn ouders Willem de Rijke en Juliana van Stolberg. Voor hem is dit monument opgericht.
De Slag bij Heiligerlee was het eerste militaire succes van de opstand. Willem van Oranje werd gezien als leider van de opstand tegen de landsheer Filips II (1527-1598). Van Oranje trok zich tactisch terug op slot Dillenburg. In januari 1568 werden al zijn bezittingen in de Nederlanden verbeurdverklaard. Hij besloot samen met zijn broer Lodewijk van Nassau (1538-1574) een leger op de been te brengen om de Spanjaarden uit de Nederlanden te verdrijven en zijn bezittingen terug te krijgen. Hiervoor waren veel soldaten nodig. Bij de rekrutering kreeg Willem hulp van zijn vier broers: Jan, Hendrik, Lodewijk en Adolf.
Pas 80 jaar later, op 15 mei 1648, wordt de vrede getekend en wordt de soevereiniteit van de Republiek erkend.
De Nederlandse soldaten trokken in de nacht van 22 op 23 mei richting Winschoten. In een nabijgelegen plaats hield zich een Spaanse legermacht zich op, zij waren aan het wachten op versterkingen vanuit het zuiden. Toch besloten zij het leger van Willem van Oranje te volgen richting Heiligerlee. De Spaanse troepen werden het moeras ingelokt en werden omsingeld. De Spaanse hulptroepen kwamen te laat. Na slechts twee uur strijd was de eerste overwinning voor de Nederlandse opstandelingen een feit.
De pas 27-jarige Adolf van Nassau kwam tijdens de Slag bij Heiligerlee om het leven, doordat zijn op hol geslagen paard op de vijandelijke Spaanse troepen inreed en niet kon ontsnappen. De dood van Van Nassau is vereeuwigd in het vierde couplet van ons Wilhelmus:
“Lijf ende goedt te zamen, heb ick oock niet verschoont,
Mijn broeders hoogh van namen, hebben dit ook betoont.
Graaf Adolph is gebleven in Vrieslandt in den slagh,
Zijn ziel in ‘t eeuwig leven, verwacht den jongsten dagh.”
Ruim 250 jaar was er niets in Heiligerlee dat aan de slag uit 1568 herinnerde. Totdat er in 1826 een herdenkingsmonument voor Adolf van Nassau werd opgericht. Het initiatief kwam van hoogleraar natuurlijke historie Theodorus van Swinderen. Het monument bestond oorspronkelijk uit een vijf meter hoge gedenknaald met daarop een urn.
De gedenknaald werd echter slecht onderhouden en raakte daardoor in verval. In 1868 werd daarom besloten, naar aanleiding van de 300-jarige herdenking van de slag, een prijsvraag uit te schrijven voor de vervanging van het vervallen monument. Het ontwerp ‘De onafhankelijkheid van Nederland’ van J.H. Egenberger en P. Schenkenberg van Mierop won en werd uitgevoerd door de Belgische beeldhouwer J. Geefs. Dat ontwerp vind je vandaag de dag nog steeds in Heiligerlee.
Wat zie je in het monument? De strijd van het Nederlandse volk tegen de Spaanse bezetter wordt gesymboliseerd door een driedimensionale beeldengroep. Vooraan ligt de stervende Adolf van Nassau die de Nederlandse onafhankelijkheidsstrijd representeert. Hij wordt beschermd door de Nederlandse maagd, die staat met schild en getrokken zwaard boven de dodelijk gewonde Adolf. Aan de zijkant van de maagd zie je Leo Belgicus, de Nederlandse leeuw, die dreigend naar het zuiden kijkt waarvandaan de Spaanse overheerser kwam.
Tijdens de plechtige onthulling in 1873, door Koning Willem III, werd tegelijkertijd een zwarte populier (populus nigra) tegenover het standbeeld geplant. Met een omtrek van 5 meter is dit een van de dikste bomen van de provincie Groningen. De zwarte populier staat symbool voor de dood en de rouw.
Het monument is sinds 2016 in handen van Monumentenbezit. In 2018 onthulde we ter ere van de herdenking van de Slag bij Heiligerlee een nieuw informatiebord.