Stenen Baak
Dit is de oudst bewaard gebleven stenen vuurtoren van Nederland! De vuurtoren of baak werd gebruikt om de vaarroute vanaf zee naar de Brielse haven aan te duiden. De Stenen Baak werd in 1630 gebouwd en verving eerdere vuurtorens van hout. Ter verdediging van de vestingstad Brielle kreeg de toren in de 18de en 19de eeuw ook een militaire functie en werd de toren onderdeel van een verdedigingswerk met een fort. Tegenwoordig is de toren een dependance van het Historisch Museum Den Briel.
Dronefoto: Irene de Hoop
Plaats
Oostvoorne
Bouwjaar
1630
Architect
Maerten Cornelisz. Payese
Opdrachtgever
Het stadsbestuur
Oorspronkelijke functie
Vuurtoren
Bijzonderheid
De oudst bewaard gebleven stenen vuurtoren
In handen van Monumentenbezit
Sinds 2016
Rolstoeltoegankelijk
Nee
Bezoekersinformatie
De toren is een dependance van het Historisch Museum Den Briel en tussen april en oktober op bepaalde dagen open voor publiek.
Bezoekadres:
Brielse Maas 1, 3233 LW Brielle
De Stenen Baak op het eiland Voorne is een voormalige vuurtoren of baak uit 1630. De vuurtoren werd gebruikt om de vaarroute vanaf zee naar de Brielse haven aan te geven. De toren was vanwege zijn hoogte overdag al van ver zichtbaar. ‘s Nachts werd de baak door een vuur verlicht.
De toren heeft zowel houten als stenen voorgangers gehad. Zo werd in 1559 werd een stenen vuurtoren gebouwd. Deze vierkante toren werd opgetrokken met bakstenen die afkomstig waren van de deels gesloopte burcht van Oostvoorne. De toren stond er slechts een zeer korte periode, want in 1568 werd hij alweer gesloopt vanwege de dreiging van de aankomende Tachtigjarige Oorlog. De reden om de bakens steeds weer te herbouwen, was dat zij noodzakelijk waren voor de scheepvaart om de haven van Brielle te bereiken.
De huidige Stenen Baak is in opdracht van het Brielse stadsbestuur ontworpen door Maerten Cornelisz. Paeyse (?-1638). Hij was de stadstimmerman van Brielle en was tevens bij de uitvoering betrokken. Omdat de bouw van de torenhoge kosten met zich meebracht, wendde de stad Brielle zich tot de Staten van Holland en West-Friesland voor financiële ondersteuning. Op 11 november 1630 was de bouw van de Stenen Baak gereed.
De Stenen Baak was een belangrijk herkenningspunt voor de schippers die de Maas binnenvoeren. Maar de plek was niet alleen van belang voor de scheepvaart. Ook in militair opzicht had de locatie een strategische betekenis. Tot aan de 18de eeuw konden vijandelijke schepen ongehinderd passeren. De vestingstad Brielle zou daarbij als eerste onder vuur komen te liggen.
Het zuidelijke deel van de Maasmonding kon vanaf de locatie van de Stenen Baak verdedigd worden, wat deze plek tot de ideale situering voor een militaire versterking maakte. Daarom werd hier een batterij aangelegd. Een batterij was de plaats waar kanonnen werden opgesteld.
In 1781 werd de batterij bij de Stenen Baak vernieuwd, waarbij drie wachthuizen, twee kruitmagazijnen en enkele loodsen voor de berging van het materiaal en de munitie gebouwd werden. Na 1783 werd er een kogelgloeioven bij de batterij gerealiseerd. In deze oven werden de kogels verhit voordat ze met een kanon werden afgeschoten, zodat ze de vijandelijke schepen in brand konden zetten.
De batterij bij de Stenen Baak maakte deel uit van de Stelling van de Monden van de Maas en het Haringvliet. Deze verdedigingslinie bestond uit twaalf batterijen die rondom het eiland Voorne waren aangelegd om stand te houden tegen eventuele aanvallen vanuit zee. In 1918 werd de batterij bij de Stenen Baak officieel opgeheven als vestingwerk. Momenteel zijn alle bijgebouwen van de voormalige batterij verdwenen. Wel is er een in 1957 een reconstructie gemaakt van de kogelgloeioven.
Toen de baak nog in gebruik was als vuurtoren, stond op de toren een houten opbouw met glas-in-loodramen, de zogenoemde lantaarn. Hierin stookten de wachters ‘s nachts voortdurend een kolenvuur. Dankzij de glas-in-loodramen was het vuur van grote afstand zichtbaar. Met de aanleg van de batterij verloor de Stenen Baak haar functie als vuurtoren. Aan het begin van de 19de eeuw werd de lantaarn verwijderd.
Toen kwam ook de positie van de Stenen Baak ter discussie te staan. Misschien moest de hele toren wel gesloopt worden… In 1906 werd zelfs het besluit genomen door het Ministerie van Oorlog om de toren te slopen, vanwege bouwvallige staat. Dat werd door vissers uit Brielle tegengehouden, omdat de toren voor hen nog altijd een nuttig oriëntatiepunt was.
De ruim vijftien meter hoge Stenen Baak was na jaren verval wel toe aan een grote restauratiebeurt. In 1939 besloot de Rijksgebouwendienst de toren te restaureren. Later, in 1965 en 2003, werden er nog aanvullende restauraties gedaan. Sinds 2016 is het in handen van Monumentenbezit. Wij hebben in 2020 hier metsel- en voegwerkherstel uitgevoerd, met name aan de bovenste helft van de toren.